Saturday, August 27, 2011

WIKA, PAGKAKAKILANLAN, AT SI JOSE RIZAL

Mahirap mapag-ugnay si Jose Rizal at ang wikang Filipino dulot na rin ng katotohanang karamihan sa mga panitikang sinulat niya ay nasa wikang Kastila.
Gayumpaman, sisikaping hawanin ang landas tungo sa pagbabalintuna sa nabanggit na kahirapan. Uunahing talakayin ang pagkapasok ng Pilipinas sa kaayusang kolonyal na nagdulot ng suliranin sa pagkakakilanlan ng mga Pilipino. Pangalawa, ang kapuna-punang panunumbalik ni Rizal sa kabihasnang Pilipino simula noong 1889. Pangatlo, ang pananaw ni Rizal sa wika at pagkakakilanlan.

ANG PILIPINAS SA IKALABINSIYAM NA SIGLO

Ang ikalabinpito at ikalabinwalong dantaong ay nakasaksi sa pagbagsak ng noon ay lumalagong pamayanang Pilipino na patungo sa pagkabuo ng isang Bansa, ng mga maliliit na pag-aaklas ng mga katutubo laban sa bagong kaayusan at pananampalataya. Nasaksihan ng mga dantaunang ito ang paghihirap ng mga katutubo upang makaayon sa bagong istrukturang panlipunan na itinaguyod ng Espanya sa kapuluan. Ang ikalabinsiyam na dantaon naman ang saksi sa pag-usbong ng kamalayang mapagpalaya ng mga Pilipino laban sa mga mananakop na magdudulot sa isang himagsikan na layong buuin rin ang isang Bansa.
Noong 1810, naging matagumpay ang mga liberal sa Espanya na mapaalis ang mga conservativo at si Reyna Isabella II sa trono. Isa sa mga kinalabasan nito ay ang pagkakaroon ng representayon ng Pilipinas sa Cortes (bagamat sa loob ng maiksing panahon lamang) sa kauna-unahang pagkakataon. Nagkaroon ng pagbabagong panlipunan nang lumahok ang Pilipinas sa kalakalang pandaigdig noong 1841, kung saan nagkaroon ng mahigit tatlumpu’t-siyam na mga establisimyentong pangnegosyo sa buong kapuluan. Nakadagdag pa rito ang pagtaas sa pagluwas ng mga pangunahing produktong inaani tulad ng asukal, abaka, niyog, tabako, at kape.
Naging matunog sa Espanya ang kaunlarang tinamasa ng kolonya, kaya naman ang Ginintuang Panahon sa ekonomiya ng Pilipinas ang nagtulak sa ilang Peninsulares na pumunta sa kapuluan. Masasabing ang pagdagsa ng mga Peninsulares, ang iba naman ay takas mulang Mehiko dulot ng paglaya nitosa Espanya, ay naging suliranin para sa mga kreolyo sa Pilipinas. Ito aysa kadahilanang naging kalaban nila ang mga ito sa paghangad sa puwesto sa pamahalaang kolonyal, at sa kaparian na rin.
Ang pagbukas din ng Kanal ng Suez, na nagdulot ng pag-ikli ng ruta at biyahe mula Europa patungong Pilipinas, ay nagbunsod ng pagdagsa ng mga migranteng Kastila at iba pang mga dayuhansa kapuluan. Dulot nito, mas dumami pa ang mga dayuhan na nakasalamuha ng mga Pilipino na mayroong kaisipang liberal, at pagkakilala sa mga aklat na naglalaman ng mga kaisipang niluwal ng Kaliwanagan sa Europa.
Nang magbalik ang mga Heswita noong kalagitnaan ng ika-labinsiyam nadantaon, naging protesta ng mga paring sekular ang pag-agaw mula sa kanila ng mga parokya. Lalo pang naging pasakit sa mga paring sekular ang pagbabalik sa kapangyarihan ng mga conservativo sa Espanya, kasabay rin naman nito ang mga bagong patakaran sa kolonya nitong Pilipinas. Maliban rito, kinabaka din ng mga militanteng kreolyo at ng mga inanak nilang Ilustrado ang chauvinismo na ipinamalas ng karamihan sa mga prayle. Pinasidhi ng antiklerikalismo sa Espanya at pagbaba ng respeto sa mga ordeng panrelihiyon ang kanilang chauvinismo. Habang humihina ang kapanyarihan ng kaparian sa Espanya, siya namang kabaliktaran sa Pilipinas. Ang mga prayle ay inasahang magpatuloy ng soberanya at misyon ng Espanya sa kapuluan.
Noong 1872, nagkaroon ng pag-aaklas sa Cavite kasunod ng protesta ng ilang manggagawalabanpagpataw muli ng tributo na nauna ng inalis noong panahon ni Gobernador-Heneral de la Torre. Pinaratangan ang mga paring GomBurZa bilang utak sa naganap na pag-aaklas sa Cavite, dahilan upang sila ay bitayin sa Bagumbayan. Maituturing na naging sanhi ng pag-usbong ng nasyonalismo, hindi naman tuluyang masasabi na nasyonalismo na rin ang ipinamalas ng tatlong paring martir ni ng mga personalidad bago sila. Ito ay sapagkat wala naman pagnanais na hanguin ang buong kapilipinuhan mula sa kaapihan. Tinugunan nila ang diskriminasyon ng mga paring regular laban sa mga paring secular at katutubo – mga pangkat na may pribilehiyo.
Ang kalagayang ekonomiko noong ikalabinsiyam na dantaon ay nagdulot ng maraming pagbabago sa populasyon, kaisipan, at istrukturang panlipunan. Bagamat hindi nabiyayaan ng mga adbentaheng dulot nito ang nakararami, ang pag-unlad sa ekonomiya ay nagbigay daan sa pag-usbong ng hangarin tungo sa kasarinlan at kalayaan. Ito ay sa pamamagitan ng pagsilang ng bagong uri sa lipunang kolonyal – ang media clase. Ang uring ito, dulot ng kontak sa mga ideya mula sa Kaliwanagan at sa tumataas na kapangyarihang ekonomiko, ang unang kumyestyon sa pang-aabuso ng pamahalaang kolonyal-Kastila.
Mula sa uring ito lumitaw ang mga kabataang naging tinig ng Pilipinas, dito sa kapuluan mismo at maging sa Europa. Wika ni Teodoro Agoncillo,



In all countries where society is dominated by an economically superior group, the movement for reforms toward the improvement of the political, social, and economical status of the people is always initiated by the middle class, more particularly by the intellectual segment.

Ang mga kabataang ito ay siyang magpapatuloy ng nasimulan ng mga paring sekular. Naging banta sa institusyong panrelihiyon ang mga pamumuna ng mga Ilustradong ito sa impluwensyang pulitikal at kayamanan ng kaparian. Ang konsentrasyon ng impluwensyang ito ang binatikos at ninais lansagin ng mga repormista at separatista ng ikalabinsiyam na dantaon.
Umunlad nga ang pakikitunggali ng mga kreolyo sa mga Peninsular tungo sa paghahangad ng mga Ilustrado ng asimilasyon at tuluyang pagbalikwas ng Pilipinas mula sa Espanya (sa kaso ni Rizal, mahihinuha ang ganitong pagnanais sa mga panahong isinusulat niya ang El Filibusterismo).


PAGKALAYO SA BAYAN
Ang Divide et Impera ang naging pangunahing instrumento ng mga mananakop na Kastila upang maiwasan ang pag-iisa ng mga sinaunang Pilipino na kabakahin ang Espanya. Mula rito, masasabing pinahinto ng naturang istratehiya ang umuusbong noon, bago at sa pagsisimula ng Conquista, na ugnayan sa pagitan ng iba’t-ibang etnolinggwistikong pangkat sa kapuluan na sana ay magbubunsod sa pag-iisa o pagbubuo ng isang bansa.
Sa tuluyang pagkolonisa sa Pilipinas, kailangan maipasok ang kristiyanismo. Sa pagsasakatuparan nito, wika ang naging pangunahing kasangkapan. Kaugnay nito, ang mga ladino ay nagkaroon ng malapit napakikiugnay at pakikipagtulungan sa mga kolonisador. Naging abala sa gawaing akulturatibo, sila ay responsible sa pagpasok ng kulturang Kastila sa buhay ng mga sinaunang Pilipino sa pamamagitan ng pagsasaindinihe at pagsasalin ng mga konsepto at gawang Kastila sa iba’t-ibang vernacular; at pagsasalin din ng mga konsepto mula sa loob ng kalinangang Pilipino sa Kastila.
Halimbawa nito, imbes na ituro ang ebanghelyo gamit ang wikang Kastila, itinuro ito sa vernacular. Sa simula, sa mga gawain kaugnay ng ebanghelisasyon lamang nagawi ang mga ladino. Subalit sa pagsisimula ng ikalabinwalong dantaon, unti-unting nakapasok ang mga ladino sa sistemang kolonyal partikular sa mga nakabababang posisyon sa burukrasya.
Sa pag-agos ng kasaysayan, ang mga ladino ay napalitan ng mga paring sekular. Ang mga ito ang nagmana ng pagsalin ng konseptong kanluran sa mga katutubo sa pamamagitan ng kanilang pagdaos ng mga misa sa simbahan, malaya nilang naipapaliwanag sa mga kristiyanong katutubo ang aral ng simbahan. Sila rin ang humalili sa mga ladinong may malapit na kaugnayan, bilang grupong panlipunan, sa mga kastila.
Nagpatuloy ang pagsulong ng mga ladino at paring sekular, at mula sa hanay nila lumitaw ang grupong panlipunan na tatawaging ilustrado. Sila ay ang mga ladinong pormal na nakapag-aral, at namulat sa tunay na daigdig, sa kalagayang panlipunan at pampulitika. Sila ay kinabibilangan ng mga indio, mestisong Pilipino-Sangley, at mestisong Pilipino-Kastila, nasamahan na rin ng mga creole.
Ang pagbabagong kultural nitong kalagitnaan ng ikalabinsiyam na siglo ay masasabing isang mahalagang salik sa pag-usbong ng nasyonalismo mula sa hanay ng mga ilustrado. Ito ang panahon kung saan padami nang padami ang mga Ilustradong nakakapag-aral sa mga unbersidad at kolehiyo dito sa Pilipinas, at maging sa Europa. Ang edukasyon na kanilang natamasa ang naging daan para sa unti-unting pagkabuwag ng pamahalaang kolonyal.
Sinikap ng mga ito na isatinig ang hinaing ng mga mamamayan sa kolonya. Itinatag ng mga ito ang La Propaganda, layon na maiparating sa Madre España ang hinanakit ng kanyang anak na Filipinas. Inunang atupagin ng mga ito ang pang-aabuso ng mga prayle, sila ang naging unang tampok ng pagpuna ng kilusang Propaganda sa pahayagan nitong La Solidaridad. Ang mga ito rin kasi ang unang nang-alipusta at nanlait sa mga Pilipino sa mga sulatin at aklat pangkasaysayan tungkol sa pagiging “barbaro” ng mga katutubo na kanilang tinuruan para maging “sibilisado”, halimbawa na lamang sa tala ni Fray Gaspar de San Agustin na Conquistas de las Islas Filipinas.
Bilang tugon sa mga aklat na ito, naging reaksyunaryo ang mga Ilustrado. Ito ay pangungunahan ni Rizal na sasagot sa mga panlalait ng mga Kastila tungkol sa pagkakakilanlan ng mga Pilipino. Dulot ng pagbabagong kultural, na ipinaliwanag ni Nick Joaquin, ang mga ilustrado ay naging matatas sa pakikipag-usap sa mga Kastila dahilan sa sila ay mayroon ng pinag-aralan.Hinanap nila ang pagkakakilanlang Pilipino upang pasinungalingan ang mga sinabi ng mga prayle (maging ng ilang Kastila). Sila ay yaong napawalay sa sariling kalinangan, subalit hindi tanggap sa mataas na baitang ng lipunang kolonyal, kahit ang kanilang kilos at pananalita ay Europeo na. Sa dakong huli, sila ay nagtangkang bumuo ng pagkakakilanlan batay sa paggigiit at pagtanggi sa itinakda at ipinukol ng mga mananakop. Dahilan sa hindi pagtanggap sa kanila ng mga Kastila, tatanggapin ang pagtakwil sa kanila ng mga ito at tatawagin ang kanilang sarili, kasama ang iba pang lahi ng indio, ng mga Filipino.
Ang naging tugon ng mga Ilustrado sa kalituhang ito ay ang paghahanap sa kasinuhan nila. Hindi ganap ang pagkakakilanlan ng isang pangkat, ito ay nagbabago kasabay ng pagbabago sa lipunan. Ang pag-unawa sapagkakakilanlan ay nangangailangan ng pag-unawa sa pagkakaiba ng anyo at layunin nito sa isang kabuuang pangkalinangan o lipunan, at paano ito nababago sa/ binabago ng takbo ng kasaysayan. Sa wari, ang pagkakakilanlan ay dinulot lamang ng mga panlabas na salik.
Gayumpaman, hindi tuluyang masasabi na tanging ang mga pangyayari o pagbabago sa lipunan ang nakapangyayari sa paglikha at/o pagkakaroon ng pagkakakilanlan. Maituturing ding salik, lalo na sa pagbuo ng pagkakakilanlan, ang pagsasalubong o pagsasalungatan ng mga pagkakakilanlang iginigiit ng isang pangkat sa sarili nito, at ang pagtatakda na nagmumula sa labas ng pangkat.
Ang pagkakakilanlan ay hindi lamang mga ‘tatak’ o ‘tanda’ na ipinataw ng Iba, ang mga ito ay pagkakakilanlan din na tinanggap, tinutulan, pinili, nilikha, tinanggihan, at ipinaglaban ng pangkat.
Sa katunayan, ipinahahayag sila na para bagang ito ay ganap at hindi nagbabago upang matiyak ang di-pagkalansag nito kung mayroon mang kukwestyon. Maibibigay na halimbawa nito ang paghango nina Rizal at delos Reyes sa kadakilaang Pilipino bago ang Conquista, na ang pagkakaroon ng sibilisasyon at relihiyon ng mga sinaunang Pilipino ay taal sa kalinangan, at hindi lamang idinulot ng pakikisalamuha sa mga dayuhan.
Sa puntong ito, mahalagang magkaroon ng maikling pagtalakay ukol sa sistemang pangedukasyon sa panahong kolonyal-Kastila. Bilang bahagi ng pagsasakanluran ng kaisipan nagkaroon ng dekrito si Carlos V na nagsasaad na ang mga kolonyang nasakop ay dapat matutunan ang wika ng kolonisador. Ang mga Espanyol na misyonaryo ang unang nagbigay ng pormal na edukasyon sa Pilipinas, at sila ang pumili sa ilang kabataan bilang bahagi ng pagsasakanluran ng kaisipan dahil sa paniniwala na ang mga kabataang ito ang magpapatuloy ng pagsasalin ng kaisipang Kanluranin at mga magiging tagasunod ng kaayusang kolonyal.
Kabi-kabila ang pagpapatayo ng mga paaralan sa Pilipinas bilang bahagi ng pagsasakanluran ng mga konseptong Pilipino. Ilan lamang sa mga halimbawa nito ay ang Colegio Maximo de san Ignacio na naitatag noong 1589 na kinalaunan ay naging isang unibersidad na tinawag na Kolehiyo ng San Ildefonso, Colegio de Niños noong 1596, ang Unibersidad ng Sto.Tomas noong 1620. Ang mga paaralang ito ay mayroong pagsasanay para sa pagiging pari, guro, at doktor. Ayon kay Schumacher, ang unang bahagi ng ikalabinsiyam na dantaon ay nagkaroon ng pag-angat sa uri ng edukasyon sa Pilipinas, may mga bagong maestrong nagturo,at nagkaroon din ng paglawak ng kurikulum sa mga kolehiyo tulad ng Letran at Ateneo Municipal. Ang kawalan naman ng kalayaang pang-akademiko ang nagtulak sa mga Ilustrado upang mag-aral sa labas ng kapuluan, particular sa Espanya.
Mas nakita at naranasan ng mga Ilustradong Pilipino ang depekto sa buhay pulitikal, sosyal at intelektwal sa Espanya. Nasanay na hirayahin ang Madre España bilang ideyal na lipunan, napagtanto nila na malayo ang agwat nito sa iba pang bansa sa Europa. Gawing halimbawa na lamang ang sistema ng edukasyon. Noong 1880, malaking bahagi ng populasyon ay hindi nakapag-aral, at ang kalidad ng pagtuturo at mga paaralang primarya at sekundarya.
Dalawang katunayan ang maaaring mahango mula sa impluwensya ng edukasyon sa pamumuhay at kamalayang Pilipino. Una, ito ay naging kasangkapan upang mas mapalawak o mas mapadali pa ang pananakop sa atin ng mga kastila. Bilang kinalabasan ng matagal na pagkababad ng mga Ilustrado sa edukasyong kolonyal, unti-unting nahiwalay sila sa ilang bahagi ng kalinangang Bayan, nagkaroon sila ng pilit-hinubog na pagkakakilanlan na maging sa ngayon ay makikita, tulad ng mga pangalang banyaga, halimbawa nito ang Rizal, Luna at Del Pilar. Maging ang sinaunang paraan ng pagsusulat ng Pilipino, ang baybayin, ay napalitan din ng alfabeto. Ang kasuotan na dati’y bahag ay kangan napalitan ng barong tagalog at camisa chino. Ang edukasyon ang nagsilbing kasangkapan upang maisakanluran ang katutubong kaisipan.Dahil ditto, sila ay nakararanas ng kalituhan sa kanilang pagkakakilanlan. Ayon kay Zeus Salazar, ang mga elit na ito na kumopya sa anumang mayroon ang mga mananakop ay nagkaroon ng cultural schizophrenia. Hindi nila alam kung paano haharapin ang kanilang pagiging katutubo at paano isasakaluluwa ang kinagisnang kalinangan.
Ang pagkailang at pagkalito na ito ang magdudulot ng lalong pagkakagulo ng pakikipag-ugnayan ng elit sa bayan. Sila ang mga taong laging naghahanap ng kanilang mga sarili.“Sino ba ako?”, “Ano ba tayo?”; “Ano at Sino ba ang mga Pilipino?”. Ito’y dahil hindi matibay ang pagkakaugat at pagkakaugnay ng kanilang pagkatao sa bayan, at dahil din sa sistema ng edukasyon na kanilang pinagdaanan. Hindi nila napagtibay ang kanilang kakanyahang bayan sapagkat namulat sila sa bagong kaayusang panlipunan.
Sa kontemporaryong panahon, mababanaag pa din ang mga Pilipinong dumaranas ng pagkalito sa kanilang kalinangan o yung mga taong nakararanas ng cultural schizophrenia Dahil na din sa maling uri ng paghuhubog na binanggit ni Renato Constatino. Ang edukasyon ay may isang malaking salik sa paghubog ng kamalayan ng tao. Ang edukasyon ay isang sandata sa kaunlarang ekonomiko, politikal, at kultural. Ngunit sa kaso ng Pilipinas ang edukasyon pa ang nagamit sa pagmamanipula at pagsasakanluran ng katutubong kaisipan. Sa madaling salita, ito pa ang nagamit upang maging akulturado ang karamihan sa mga Pilipino.
Mula sa nabanggit sa itaas ay mahihinuha ang pangalawang katunayan, ang edukasyon ay isa institusyon kinairalan ng akulturasyon. Ang akulturasyon ay isang espesyalisadong gamit upang maghiwalay ng kultura. Ang paghihiwalay na tinukoy ay pinakahulugan bilang “kalinangang tagumpay na naisalin” at ang Akulturasyon ay “proseso ng pagsasalin ng kalinangan”.
Ang gamit ng edukasyon lalo na ang binibigay na pagsasanay ng unibersidad ay upang umangat ang katayuan ng isang tao . Sa kabilang banda naman, edukasyon din ang naging tanggulan ng mga Ilustrado na kabakahin ang pamahalaan at ang mismong kaayusang kolonyal-Kastila. Bunga rin ng diskriminasyon ng mga mag-aaral at mga gurong Peninsulares sa mga criollo, mestizo, at indio, nagawang hirayahin ng mga ito ang isang komunidad na hiwalay sa komunidad na pinanatili ng kapangyarihang Kastila.

RIZAL AT PAGBABALIK-BAYAN

Bagamat nalayo si Rizal sa kalinangang bayan dulot na rin ng kanyang pagkalublob sa kultura at sibilisasyong Europeo, makikita sa kanyang mga aktibidad na mayroon siyang pagtatangkang magbalik-bayan – magbalik sa kalinangang bayan. Ito ay mahihinuha sa kanyang pagsasalin sa Tagalog ng Wilhelm Tell ni Friedrich Schiller noong ika-12 ng Oktubre 1886. Ilan pa sa mga naisalin niya ay ang limang kwentong pambata ni Hans Christian Andersen na inialay sa kanyang mga pamangkin. At noong Pebrero 1889 niya sinulatan sa sariling wika (mula sa London) ang kababaihan ng Malolos.
Isa pa ay ang pag-oorganisa ng isang Pandaigdigang Asosasyon ng mga Pilipinista sa Paris noong 1889. Nabigo siya sa pagtatangkang iyon. May tatlong bagong piryodisasyon ang ating kasaysayan sa inihandang palatuntunan ni Rizal sa eksposisyon ng Paris: I. Ang Pilipinas bago dumating ang mga Kastila (bago 1521); II. Mula sa pagdating ng mga Kastila hanggang sa pagkawala ng awtonomiya ng Pilipinas at sa pagkapasok nito sa Kabansaang Kastila (1521-1808); III. Mula sa pagkapasok ng Pilipinas sa Kabansaang Kastila hanggang sa pag-aalsa sa Cavite (1808-1972). Kasabay nito ay ang pagkatapos ng kanyang edisyon ng Sucesos de las Islas Filipinas ni Antonio de Morga. Ang edisyon ni Rizal ng Sucesos ay nilimbag sa Pransya. Ang prologue nito ay sinulat ni Blumentritt sa kahilingan na rin ni Rizal. Dito pinuri ng Aleman ang ilang bahagi ng iskolarsyip ni Dimasalang. Una, ang pagbanggit sa mga bagay na hindi nabigyan ng atensyon ng mga Europeo, mga bagong pananaw na nagbigay pagpahalaga sa mismong akda. Hindi rin nakawala, gayumpaman, sa pamumuna ang anotasyon ni Rizal. Una na rito ang pag-unawa di-umano ni Rizal sa mga pangyayari gamit ang mga pamantayan ng kanyang panahon; pangalawa, ang panlilibak niya sa simbahan ay hindi makatarungan at hindi mapatutunayan sapagkat ang mga pang-aabuso ng ilang prayle ay hindi nangangahulugan ng kasamaan ng kabuuan ng simbahan. Gayumpaman, wika pa ni Gregorio Zaide, ang buong anotasyon ni Rizal ay maituturing na kahanga-hangang bahagi ng historyograpiya.
Sa paunang salita, isa sa mga layuning ibinigay ni Rizal sa paglapat ng anotasyon ay ang “pukawin ang kamalayan hinggil sa nakaraan” ng mga Filipino. Ang layuning ito ay mahalaga sa pagpapalagay na upang makabuo ng pambansang pamayanan o pagkakakilanlan ay kailangan ang “pambansang tradisyon” na magsisilbing “bigkis”. Isa pang layunin ay ang paglansag sa ideya ng inferioridad ng mga Filipino. Napatunayan ni Rizal sa pamamagitan ng anotasyon at ng mismong Sucesos ang pagkakaroon ng sibilisasyon ng mga Filipino bago pa man dumating ang mga Kastila. Mayroon na silang sistema ng pagsulat, uri ng pamamahala, batas, pagsulat, literatura, relihiyon, sining, agham at pakikipagkalakalan sa mga kapit-bansa.
Sa opinyon ni Miguel de Unamuno, nais ni Rizal ang pagbabalik ng isang sibilisasyon Tagalog. Ang pagnanais na ito ay dinulot ng hangarin tungo sa patriyotismo at nasyonalismo. Isang puna naman ang binigay ni Jose Baron Fernandez kaugnay sa layunin ng paglalapat ng anotasyon sa Sucesos. Wika ng doktor, ang gawang ito ay dulot ng simbuyo ng idealismo sa panahon ni Rizal at paminsan-minsan ay lumabis sa totoong iskolarsyip.

ANG BISA NG WIKA

Ituon natin ang atensyon sa wika.
Ang pagbuo ng pagkakakilanlan ay kinasasangkutan din ng pagbuo ng isang anyo ng pagtingin sa daigdig. Kasabay nito ang pag-iral ng dalawang penomena. Una, ang isang partikular na identidad ay nagiging mahalaga. Nakatutulong ito upang bigyang halaga o anyo ang anumang ugnayan at/o pakikipag-ugnay sa loob ng isang komunidad. Halimbawa nito ay kung makikita ng isang pangkat-tao na sila'y ginagawan ng masama ng ibang grupo batay na rin sa identidad na nakikita o itinatakda sa kanila ng iba. Pangalawa, ang pagkakakilanlan ay nagdudulot ng pagpapakahulugan ng anumang bagay sa loob ng isang komunidad. Hindi lamang ito nagbibigay kabuluhan, kundi kahulugan din. Ito ay dahilan sa tinutukoy ng pagkakakilanlan ang kakaiba sa isang grupo mula sa iba.

Mainam na halimbawa sa nabanggit ay ang wika. Ang wika ayon kay Renato Constantino ay gamit sa prosesong pangkaisipan. Sa pamamagitan ng wika'y umuunlad ng kaisipan, at ang pag-unlad ng kaisipan ay magdudulot ng lalong pang pag-unlad ng kaisipan. Gayundin, ang pag-iisip ay nakaugat sa kalinangan ng mismong nag-iisip. Sa ganang ito, mabibigyang kahulugan ang wika bilang daluyan ng kalinangan. At bilang daluyan ng kalinangan, pinapahayag ng wika ang pagkakakilanlan. Ang wika din, sa kontekstong ito, ay pinagmumulan din ng mismong pagkakakilanlan.

Nabatid marahil ni Rizal na mahalaga ang wika sa pagbuo ng identidad. Mahihinuha ito sa isang tagpo sa El Filibusterismo na nagtatalo sina Simoun at Basilio hinggil sa hispanisasyon.





Monday, April 25, 2011

Ang Anotasyon ni Rizal sa Sucesos de las Islas Filipinas at Pagbuo ng Pagkakakilanlan

ANG SULIRANIN NG PAGKAKAKILANLAN

We are a paradox even to ourselves. The cliché question of identity,
for instance, bedevils many of us, not because we are unsure of
ourselves but because we cannot, to our own satisfaction, define ourselves.

Itinuturing na suliraning panlipunan, gayundin sa kasaysayan at agham panlipunan ang kalituhan at/o kakulangan sa pagpapakahulugan sa pagkakakilanlan. Sino ang mga Pilipino?Ang hindi pagkakaisa ng mga pangkat etnolinggwistiko hinggil sa pagkakakilanlan ay pangunahing dahilan umano ng kawalan ng matatag na estado. Maibibigay na halimbawa dito ang patuloy na paggigiit ng ilang Muslim na sila ay kasapi sa Bangsa Moro at hindi ng estado na kinakatawan ng ating pamahalaan.
Wika pa nga ni Prop. Teodoro Agoncillo, “It is difficult, if not impossible, to define what a Filipino is.” Kaya naman, sa kanyang pagtalakay sa ‘pagkataong Pilipino’ minarapat na ihiwalay na lamang ang mga katangian na, ayon sa naturang mananalaysay, taal sa mga Pilipino mula sa mga yaong napulot buhat sa pakikisalamuha sa mga mananakop (Kastila at Amerikano). Tinatalakay niya ang mga katangiang sa tingin niya ay pangkalahatan sa mga Pilipino, pati na yaong mga katangian ng mga Pilipino mula sa iba’t-ibang rehiyon sa bansa na magkakaiba at minsan ay magkakasalungat – mga katangiang dinulot ng mga pagkakaiba-iba sa milyu at kapaligiran.
Sa kasalukuyan, ang suliraning ito ay siyang pilit na binibigyang lunas ng kapantasang Pilipino. Ang pagsasaPilipino ng agham panlipunan at pantao (Sikolohiyang Pilipino, Pantayong Pananaw, Pilipinolohiya) na hangad ang pag-unawa sa pagkataong Pilipino sa pamamagitan ng paggamit ng mga dalumat na nagmula sa loob ng wika-kalinangan at/o lipunan na pinag-aaralan vis-à-vis sa mga dalumat na nagmula sa labas nito, gayundin sa paggamit ng wikang Pilipino. Tingnan halimbawa ang mga layunin ng bawat isa sa mga eskwelang pangkaisipan na ito na hayag sa kanilang mga kahulugan. Ang Pantayong Pananaw ay ang metodo at pilosopiya ng historiograpiyang Pilipino na may layuning iakda ang kasaysayan ng bayang Pilipinas mula sa punto de vista ng mga Pilipino. Bilang metodo tinutukoy nito ang pagbuo ng isang talastasang nagmumula sa loob (ng isang pamayanan) at patungo sa loob nito.
Para sa Pilipinohiya, pinakahulugan ito ni Salazar bilang “pag-aaral ng Kapilipinuhan, pagkaPilipino, at mga anyo’t paraan ng pagpapakaPilipino.” Ang Sikolohiyang Pilipino naman ay ang pagsasakatutubo ng sikolohiya na pagnais na baklasin ang ideya na mapanglahat (universal) ang sikolohiya mula sa Kanluran at kasabay nito ay ang pagbuo ng sikolohiyang nagmumula ang karanasan at likas na pananaw at pagdama ng mga Pilipino gamit ang wikang Filipino.
Sa pagbubuo ng pagkakakilanlan, mahalagang bigyang pansin ang mga sinasabi o katangiang itinatakda ng iba, o pagkakakilanlan-mula-sa-Iba. Malinaw naang kabuuang binibigyang katangian at/o pagkakakilanlan ay isang kolektibong obhetong humaharap o nasa ilalim ng tingin at pagmamasid ng Iba, at ang salalayan ng mga itinatakdang pagkakakilanlan ay ang kategoryang nakaugat sa lengguwahe-kultura ng nagtatakda. Mula rito, mababanaag ang konsekwensya na ang itinatakdang identidad ay maaaring hindi ‘tumpak’ at samakatuwid ay taliwas sa pinaniniwalaan ng kabuuang pinagtatakdaan. Ang ‘katumpakan’ na binabanggit dito ay nakabatay sa kung ano nga ang iniisip at pinaninindigan ng isang kabuuang pangkalinangan na pagkakakilanlan nito. Ang katumpakan ng itinatakdang pagkakakilanlan ay nakadepende sa pagkasapul nito sa kung ano naman ang iginigiit ng isang pangkat, lipunan, o kalinangan.
Alam na natin mula sa kasaysayan na ang pagtatakda ng identidad ay naging instrumento upang palawigin ang proyektong mapanakop ng mga kolonyalista at imperyalista, kung hindi man upang isalehitimo ang pananakop at kalaunan ay ‘pagsasasibilisado’ ng mga pagano at umano ay barbaro, na dapat pang ipagpasalamat ng huli. Ginamit ito upang ikondisyon ang ulirat at kamalayan nang sa gayon ay mapigilan ang pag-aaklas o tuluyang paghihimagsik ng katawan ng mga sakop. Malinaw ito naisakatuparan ng mga Kastila at mga Amerikano sa pamamagitan halimbawa ng diskurso, mga aklat, at maging ang fotograpiya. May mga pag-aaral na hinggil dito, ngunit isang bagay ang mapagsasang-ayunan – ang paggamit ng mga ‘ebidensyang siyentipiko’ na susuporta sa itinatakda at iginigiit na pagkakakilanlan upang lumikha ng metaphor na mahirap nang pasinungalingan.
Ang mga mananakop ang mag-aakay sa mga sinasakop tungo sa pag-unlad, sa tunay na pananampalataya (kaliwanagan), at ‘civilizacion’. Kakabit na rin ng pagkakakilanlan ang pagiging kapakinabangan o bilang dahilan ng pagpapahirap sa isang pangkat. Malinaw para sa mga indio ang naging gamit (utility) ng kanilang pagkakakilanlan. Minsan nang sinabi ni Miguel Lucio de Bustamante na hindi kailanman matututo ng Kastila at magiging sibilisado ang mga Indio. Dagdag pang panghahamak mula sa paring ito ang sinabi niyang, “Ang mga Kastila ay Kastila magpakailanman, at ang mga indio ay mananatiling indio magpakailanman…bihisan man ang unggoy ay mananatiling unggoy ito, at hindi tao”.
Gayumpaman, bahagi na ng reaksyon ng mga pinagtatakdaan ng pagkakakilanlan ang sumagot sa mismong pagtatakda, maaaring sa modong pasang-ayon o pagpapasinungaling. Ito ngayon ang siyang bibigyang pansin ng pananaliksik, ang reaksyon na nasa anotasyon ni Rizal ng Sucesos.Si Rizal bilang bahagi ng isang kabuuang pinagtatakdaan, at si Antonio de Morga bilang mangongolonisa. Ang buong diskurso ng Sucesos at anotasyon ay sagutan sa pagitan ng isang mananakop/nagtatakda at isang sinasakop/naggigiit. Sa mga naunang pagtalakay natukoy kung para kanino sinulat ang akda, at ito ay para sa mga Pilipino.

ANG SUCESOS DE LAS ISLAS FILIPINAS
Ang aklat na ito ay nauna nang nailimbag sa Mehiko noong 1609. Naglaan si Rizal ng panahon sa pagbasa sa Museo Britaniko ng mga tala at kasaysayan sinulat ng mga kapanahon ni Morga tulad nina Fr. Colin, Fr. Angensola, Fr. Plasencia, Fr. Chirino at iba pa. Sa lahat ng mga sinulat sa maagang yugto ng kolonisasyon ng Pilipinas, sa opinion ni Rizal, ang gawa ni Morga ang pinakamahusay. Sa isang liham kay Blumentritt noong ika- 17ng Setyembre 1888, sinabi niya na walang “pagpapaimbabaw at pagmamalabis” na makikita sa nilalaman ng Sucesos, bagamat binalalaan ang kaibigan ng pag-iingat sa pagbasa nito.
Ang edisyon ni Rizal ng Sucesos ay nilimbag sa Pransya. Ang prologue nito ay sinulat ni Blumentritt sa kahilingan na rin ni Rizal. Dito pinuri ng Aleman ang ilang bahagi ng iskolarsyip ni Dimasalang. Una, ang pagbanggit sa mga bagay na hindi nabigyan ng atensyon ng mga Europeo, mga bagong pananaw na nagbigay pagpahalaga sa mismong akda. Hindi rin nakawala, gayumpaman, sa pamumuna ang anotasyon ni Rizal. Una na rito ang pag-unawa di-umano ni Rizal sa mga pangyayari gamit ang mga pamantayan ng kanyang panahon; pangalawa, ang panlilibak niya sa simbahan ay hindi makatarungan at hindi mapatutunayan sapagkat ang mga pang-aabuso ng ilang prayle ay hindi nangangahulugan ng kasamaan ng kabuuan ng simbahan. Gayumpaman, wika pa ni Gregorio Zaide, ang buong anotasyon ni Rizal ay maituturing na kahanga-hangang bahagi ng historyograpiya.
Sa paunang salita, isa sa mga layuning ibinigay ni Rizal sa paglapat ng anotasyon ay ang “pukawin ang kamalayan hinggil sa nakaraan” ng mga Filipino. Ang layuning ito ay mahalaga sa pagpapalagay na upang makabuo ng pambansang pamayanan o pagkakakilanlan ay kailangan ang “pambansang tradisyon” na magsisilbing “bigkis”.Isa pang layunin ay ang paglansag sa ideya ng inferioridad ng mga Filipino. Napatunayan ni Rizal sa pamamagitan ng anotasyon at ng mismong Sucesos ang pagkakaroon ng sibilisasyon ng mga Filipino bago pa man dumating ang mga Kastila. Mayroon na silang sistema ng pagsulat, uri ng pamamahala, batas, pagsulat, literature, relihiyon, sining, agham at pakikipagkalakalan sa mga kapit-bansa.
Sa opinyon ni Miguel de Unamuno, nais ni Rizal ang pagbabalik ng isang sibilisasyon Tagalog. Ang pagnanais na ito ay dinulot ng hangarin tungo sa patriyotismo at nasyonalismo. Isang puna naman ang binigay ni Jose Baron Fernandez kaugnay sa layunin ng paglalapat ng anotasyon sa Sucesos. Wika ng doktor, ang gawang ito ay dulot ng simbuyo ng idealismo sa panahon ni Rizal at paminsan-minsan ay lumabis sa totoong iskolarsyip.
Gayumpaman, hindi nabigyang-pansin ang akda ng karamihan sa mga Pilipino sapagkat ito ay natabunan ng popularidad ng dalawa niyang akdang Noli at El Fili. Masasabing isa ding kadahilanan kung bakit hindi ito naging popular ay ang pagkakaroon ng sensura nang panahong iyon. kinumpiska ng pamahalaang Espanya at sinunog ang mga kopya ng Sucesos, dahil sa pangyayaring ito ang libro ay masasabing bibihira lamang mahanap o kung hindi man wala talagang mabibili nito sa kapuluan.

KATUTURAN AT PAGBUBUO
Sa pamamagitan ng anotasyon, nilansag ni Rizal ang ortodoksiya ng ilang manunulat na Kastila na dapat magkaroon ng utang na loobang mga Filipino sa mga Kastila dahil sa ‘paggabay’ nito sa una tungo sa kaunlaran at kaliwanagan. Ang akda ring ito ay nagsilbing lehitimasyon ni Rizal sa anumang maaaring hakbang ng mga Pilipino laban sa mga Kastila. Ang pangakong kaunlaran at kaliwanagan ay hindi natupad, kaya naman may karapatan ang mga Filipino na bawiin ang kalayaan na inagaw ng mga Kastila. Makikita ito sa tatluhang panahunang pananaw na tema ng pagsasakasaysayan ng mga Ilustrado. Itinuring niya ang Pilipinas na dumaan at dadaan sa mga yugto ng pagbabago at kaganapan – unang liwanag na tumutukoy sa kasaganaan at kabihasnang Pilipino bago ang pagdating ng mga Kastila; ang dilim na siyang tumutukoy sa paghihirap na dinanas sa kamay ng Espanya; at ang muling liwanag na tatamasahin ng kapuluan kung makalalaya sa kolonyalismo.
Sa kabilang banda, ang anotasyon ni Rizal ay nagwasak sa mito na nilikha ng Divide et Impera. Mapangangalawahan ito sa mismong paggamit ni Rizal ng Filipino bilang pantukoy sa mga naninirahan sa kapuluan anuman ang lahing kinabibilangan. May pag-aangkop ng kahulugan sa naturang anotasyon. Hindi ginamit ni Morga ang salitang ito upang tukuyin ang mga naninirahan sa Pilipinas bago ang kolonisasyon, mas malimit na gamitin ang indio. Kaya naman masasabing sinonimo ang Filipino at indio sa pagturing ni Rizal. Sa mismong paggamit ng naturang kataga, mahihinuha ang paniniwala ni Rizal na sa panahon bago ang kolonyalismo ay dumaan ang kapuluan sa isang proseso tungo sa pagbubuklod (integration). Ito naman, sa kabilang banda, ay sa pamamagitan ng pagtalakay niya sa pagpapalitang kultural at ugnayang ekonomiko ng mga pangkat etnolinggwistiko sa bansa.
Maaalala na binatikos ni Rizal ang kawalan ng pambansang sentimyento o nasyonalismo ng mga mamamayan sa Pilipinas. Ilang mga kilusang makabansa ang lumilikha pa o nagpapaunlad ng mga pagkakakilanlan na hindi napapansin at walang impluwensya sa buhay ng karamihan (thickening identity). Ang nasyonalismo, dagdag pa rito, ay naggugumiit na mayroong tiyak na pagkakatulad – kultural man o iba pa – sa loob ng populasyon na dapat maging batayan ng pagkakaisang pulitikal. Ito ang tinupad ng anotasyon ni Rizal sa Sucesos. Sa pamamagitan ng pagbabalik-tanaw sa kasaysayan, sa kalinangan at kabihasnang Filipino – ito ay daan upang mapagtanto ng mga Pilipino na mayroon ngang pagkakatulad sa kanila na magiging batayan ng kanilang mulingpag-iisa tungo sa iisang komunidad na pambansa at Pilipino ang katangian. Mahalaga sa pagbuo ng pagkakakilanlan ang hangarin ng isang ahente. Siya ang magbubunsod ng pagkakaroon ng kolektibong hangarin na magdudulot naman ng kolektibong pagkilos. Minsan pa nga, ang hangarin ng mismong ahente ang lumilikha ng kamalayan ng isang komunidad. Ito ay kahanga-hangang ugnayan sa pagitan ng tao at komunidad. Ang pagpapahayag ng tao ng kolektibong hangarin ay naging dahilan para sa komunidad na matanto ang mismong hangarin.
Bahagi ng tangkang pagbuo ni Rizal ng pambansang pagkakakilanlan ay ang pagbalik-tanaw sa kasaysayan ng Pilipinas. Imbes na magsulat ukol sa kasaysayan ng Pilipinas noong ikalabin-anim na dantaon, ginawa niya ito sa paglapat ng anotasyon at paglimbag ng sariling edisyon ng Sucesos de las Islas Filipinas ni Antonio de Morga.
Lampas sa kanyang edisyon ng Sucesos, maraming akda si Rizal na may ganito ring tema. Halimbawa na nito ang Sobre la Indolencia de los Filipinos. Ayon nga kay Floro Quibuyen, isang suliranin para sa mga Kastilang kolonisador ang idinulot ng pagsusulat ni Rizal hinggil nakaraang prehispaniko ng mga Pilipino. Ang mga Kastilang sina Wenceslao Retana at Quioquiap ay sumulat ng mga artikulo at babasahin tungkol sa pagiging ‘walang utang na loob’ ng mga Pilipino. Anila, pagkatapos arugain ng Madre España ang kanyang anak na Pilipinas, laluna sa pamamagitan ng mga prayle, sa paghango nito sa mga indio mula sa panahong barbaro at pagpapakilala sa kabihasnan, ay sa kanila pa sinisi ng mga ito ang dahilan ng kanilang katamaran at hiningi paang pagpapaalis sa mga prayle sa bansa, at ang pinakamalala, ang paghahangad ng mga ito na bumuo ng isang bansa.
Karagdagan pa, sinabi ni Padre Pastells na “Iyang pananaw hinggil sa paghihiwalay ng mga Pilipino sa mga Kastila, na kapag matagumpay na naisakatuparan, ay magmamarka ng hindi matatawarang kawalang utang na loob.” Samakatuwid ang akusasyon ng pagiging tamad ay sinundan pa ng paratang ng pagiging ingrato ng mga Pilipino. Sinasabi ng mga ito na naging matagumpay ang mga kolonisador sa kanilang mission civilisatrice at ang kontribusyon ng mga Kastila sa arkipelago ay hindi masusukat, na kung hindi dahil sa mga Kastila, ang mga katutubo ay mananatili lamang na barbaro, nasa isang ‘di-matapos-tapos na digmaan sa mga kalapit na bayan, at walang kalaban-laban sa ‘despotismo’ ng kanilang mga datu at mananatili pa ring alipin at hinahamak, at sa pagdating ng mga conquistadores, sila ay naligtas.
Sa kabuuan, tatlo ang nakikita na maaaring naging basehan o lapit sa pagbubuo ng pagkakakilanlang Pilipino ni Rizal: 1) ang pagbubuo base sa pinapalagay na pagkakapareho ng kultura at kamalayan na ang pinakamahalagang gawain ay ang paghahanap ng pagkakatulad o ng tinatayang “shared cultural characteristics”; 2) ang pagbubuo base sa pinagdaanang kasaysayan; at 3) pagbubuo base sa nais na makamit na “common good” sa kasalukuyan at hinaharap (na ang pakahulugan ay sama-samang bubuuin).



ANG BISA NG F/filipino SA ANOTASYON
Sa pamamagitan mismo ng anotasyon, sampu ng kasaysayan na tinalakay nito at paggamit ng Filipino bilang katawagang pangkalahatan, masasabi na ang Sucesos ang naging pangunahing instrumento ninais na pagbuo ng pagkakakilanlan.
Mahahati sa ang nais ipahiwatig ng paggamit ni Rizal ng terminong F/filipino. Una, ito ay bilang pamukaw sa kanyang mga kakontemporaryo at maging sa mga kolonisador. Para sa mga kababayan, malinaw na nais sabihin na Rizal na mayroong isang sibilisasyong Filipino bago pa man ang pagdating ng mga Kastila, at walang dapat ipagpasalamat sa mga ito. Papasok sa pangalawa ang pagsira sa epekto ng Divide et Impera. Sa kabila ng pagkaalam ni Rizal ng pagkakaroon ng iba’t-ibang etnolinggwistikong grupo sa kapuluan, mas malimit na gamitin ang Filipino bilang mapanglahat na katawagan sa mga nananahan dito.
Ang bisang panlipunan nga ng edisyon ni Rizal ng Sucesos ay nasa anotasyon nito. Malinaw nga, bagamat di ‘pinansin’ ng kanyang kasamang Ilustrado buhat na rin ng pagkatanyag ng una niyang nobela, ang edisyon niya ng Sucesos ay isang pagtatangka na bumuo ng pagkakakilanlang Filipino, higit pa sa pagiging propaganda na sagutin lamang ang mga paratang ng mga Kastila.

Tuesday, March 22, 2011


BAKAS Conference 2011: Kasaysayan at Kalinangan

9th BAKAS (BAGONG KASAYSAYAN-BAHAY SALIKSIKAN SA KASAYSAYAN) NATIONAL SEMINAR-WORKSHOP ON HISTORIOGRAPY AND THE SOCIAL SCIENCES



“Kasaysayan at Kalinangan: Ang Bagong Kasaysayan sa Unang Dekada ng Ika-21 Siglo”

Mayo 10-12, 2011

Ortigas Foundation Library, Ortigas Building, Pasig City



Halaga: (Registration fee includes seminar kit, snacks and lunch for three days)

Non-BAKAS Member: 2,800.00
BAKAS member: 2,500.00



Para sa mga karagdagang detalye, kontakin si:

DR. ZEUS A. SALAZAR

BAKAS Adviser

Telefax: (02) 927-2396

Email: bagongkasaysayan@yahoo.com

Website: www.bagongkasaysayan.multiply.com

Saturday, September 18, 2010

Sagutan sa Bahay-Dagitab

SINULAT NI ROLAND NOONG IKA-12 NG SETYEMBRE

Hinihintay ko rin yung tugon ni Dok Lily Mendoza. Minsan ko na kasi siyang natanong ng parehong tanong.

Ito po ang tinakbo ng aming talastasan:

Roland Abinal Macawili Setyembre 01
Magandang araw po, Dok Mendoza.

Itatanong ko lamang po kung maaaring gamitin ang mga pananaw ni Frantz Fanon kung ang tatalakayin namin ay ang pagbuo ng identidad na Pilipino ng mga Ilustrado gamit, bilang source, ay ang mga nasulat nina Jose Rizal, Isabelo delos Reyes at Paterno.

Ano pong aklat niya ang maaaring gamitin kung gayon?

Maraming salamat po.

Lily Mendoza Setyembre 02 nang 1:06 AM
Hi Roland, paki-describe ang proyekto mo--ano ang gusto mong i-argue o gawing thesis? Kasi mahirap sagutin ang tanong mo ng walang ibang datos. Para sa akin kasi, kahit ano o sino puwedeng gamitin kung makakatulong sa gusto kong gawin. Mukhang gusto mong i-theorize and pagkaPilipino ng mga Ilustrado--bakit mahalagang gawin ito? Ano ang "stakes" para sa iyo? Anong argumento ang gusto mong gawin gamit ang mga nasulat nina Rizal, delos Reyes at Paterno? Kailangan kong malaman ito bago kita masagot, kung makakatulong man. Ingat.

Roland Abinal Macawili Setyembre 02 nang 7:09 PM
Magandang Araw po, Dok Mendoza.

Sa pagbabasa ko ng mga aklat sa kasaysayan, gayundin ng mga aklat ni Rizal, nabuo ang palagay ko na maaaring nais ni Rizal bumuo ng isang Pagkakakilanlang Pilipino. Makikita po ito sa kanyang paggugumiit ng naturang bayani sa edukasyon bilang pangunahing pangangailangan bago makamit ang paglaya sa Espanya at pagsasarili, gayundin ang paggugumiit niya sa kadakilaang pre-kolonyal ng mga sinaunang Pilipino (na makikita naman sa kanyang anotasyon kay Morga at sa kanyang artikulong "Sobre la Indolencia delos Filipinos).

Gayundin ang mga etnograpikal na pag-aaral nina delos Reyes at Paterno na naglalarawan sa pamumuhay ng sinaunang Pilipino, makikita rin ang paghahayag ng umano'y pagkakaroon ng mga Pilipino ng isang sibilisasyon bago pa ang pagdating ng mga Kastila.

Ngayon, ang kanilang mga sinulat ay pawang reaktibo sa kung ano ang sinabi ng mga naunang kronista at misyonerong Kastila hinggil sa sinaunang lipunang Pilipino. Tripartite nga ika ni Zeus Salazar. Isa pa rito, oo nga't reaktibo sila gayumpaman, ginamit nila ang mga pamantayan at wikang Kanluranin upang unawain kanilang mga paksa (ang kadakilaang prekolonyal ng mga Pilipino). Maibibigay na halimbawa ang kritik ni Schumacher sa akda ni Paterno. Sinasabi ni Paterno na madaling nakapasok ang kristyanismo sa Pilipinas sa kadahilanang may bahid na umano ng pagiging Kristyano ang sinaunang pananampalataya. May banggit rin dito si Resil Mojares.

Ngunit ang kanilang iskolarsyip ay kumakatawan lamang sa edukasyon kanilang tinamasa, at sa pag-unawa nila sa reyalidad na ibinunga nito, sa kabilang banda. Sasalungguhitan namin ang mga identidad na Pilipino ayon sa kanilang mga obra. Mula rito'y nais naming i-argyu na sa pagnanais ng mga Ilustrado sa libertad at independensya, mas mahalaga sa kanila ang bumuo muna ang iisa at homogenous na pagkakakilanlang Pilipino ng siyang magiging sandalan ng national consciousness. Obyus ito sa paggamit ni Rizal ng terminong "Filipino" bilang katawagan sa lahat ng nananahan sa Sangkapuluan, at ang pagtatangka ni delos Reyes ng isa-Ilokano ang Pilipinas (na siyang dahilan ng pagpuna sa kanya ni Rizal).

May nakapagsabi lamang po kasi sa akin na tuon ng pagteteoryang post-kolonyal ang pagtalakay sa pambansang identidad. Nais ko lamang alamin kung maaaring gamitin ito sa pagtalakay ng aming tesis. Ngunit hindi pa rin namin kakalimutan na Pantayong Pananaw ang balangkas namin. Kung maaari nga e, paghugpungin ang PP at Teoryang Postkolonyal, ahehe.

Maraming Salamat po.

TUGON NI ZAS, SINULAT NOONG IKA-14 NG SETYEMBRE

Ang aking nakikita kina Frantz Fanon at Edward Said ay kapwa sila nagsulat sa wika ng kolonisador at kapwa rin sila reaktibo sa mga Kanluranin. Isa pa: kapwa sila may kaalaman sa kulturang Pranses, si Frantz Fanon ay mas malalim ang kaalaman dito. Pagkakaiba nila ang pangyayaring Palestino si Said na tinatagurian ang sarili na eksilo mula sa "tinubuang lupa" (ang Palestina) ngunit nabuo sa Ehipto sa mga eskuwelahang Kanluranin (partikular Pranses) at nagkaroon ng career pang-akademiko sa Amerika. Si Fanon naman ay mula sa Martinique; tulad ng kanyang mentor na si Aimee Cesaire Pranses si sa kultura, laluna't nakumpleto ang lahat ng kanyang pag-aaral sa Pransya at ang kanyang tunay na wika-at-kultura. Sa kabila nito nakita niya ang epekto ng rasismo sa mga Itim at sa kanyang Peau noire, masques blancs nakita niya ang epekto ng wika sa sikolohiya at sikatriya. Tulad ng makikita sa pamagat ng libro maaari ngang itim ka sa balat ngunit ang kultura mo ay puti (sa kaso ni Fanon, Pranses dahil sa katunayan maraming mga kultura ang mga puti na magkakaiba ngunit ang aktuwal na iginigiit nga sa bawat isa sa mga kulturang ito kapag may mga itim ay ang kulay ng balat). May sinasabi ring ganito ang mga Blacks sa U.S. na puti sa loob bagamat itim sa labas. Sa kabila ng lahat, wala talagang nagawa si Fanon patungkol sa kanyang pagiging Pranses (puti) sa kultura sa kabila ng kanyang pagiging itim (sa katunayan tatlong sangkapat siyang itim dahil ang nanay niya ay mestisa). Ang tanging nagawa niya ay ang pagiging rebolusyonaryo LABAN sa kolonyalismong Pranses ngunit hindi sa Martinique kundi sa Algeria. Patungkol sa iyong problema sa identidad (kakanyahan) ano nga ba, sa palagay mo, ang kanyang naging identidad? NAKITA NI FANON ANG PAGKAKAUGNAY NG IDENTIDAD SA WIKA NA SIYANG NAGDIDIKTA SA KULTURA NG ISA. BASAHIN MO ANG KAHIT ISANG SALIN NG PEAU NOIRE, MASQUES BLANCS, DAHIL ANG MENSAHE NITO SA SIKOLOHIYA AT SIKATRIYA AY kung ano ang iyong wikan nariyan din ang iyong identidad o kakanyahan. Dito mo siguro maiuugnay ang kasulatan ni Fanon sa PP. Yung ibang nasulat niya ay irelevant; ang problema ng identidad ni Fanon ay siya lamang ang makakaresolba ngunit mula sa labas at ayon sa kanyang sikolohiya, Pranses siya na nagrereak sa pagiging biktima dahil sa kulay ng kanyang balat. Isang buong tesis yan na hindi mo kaya sa kasalukuyan.
Isang nag-uuganay pa kina Fanon at Said ay ang kanilang obra ay nagawa sa loob ng kulturang Kanluranin -- si Fanon sa Pranses at si Said sa Anglo-Amerikano. Ang identidad ni Said ay klaro sa akin na Amerikano, bagamat mayroon siguro siyang sub-kakanyahang Arabo dahil marunong magArabo. Naaactivate lamang ang identidad na ito pag nagsasalita siya ng Arabo sa piling ng mga Arabo. Hayan, mayroon ka nang kaunting ngunguyain pag iuugnay mo ang lahat ng nasabi ko rito sa inyong tesis. Pakibigyan ng kopya nito si Lily at baka mayroon pa siyang maidaragdag. Ingat.

SINULAT NI ROLAND NOONG IKA-15 NG SETYEMBRE

Posible nga ang paghuhugpong ng PP at teoryang Post-kolonyal. Tulad ng dati, maraming salamat Dok.

TUGON NI ZAS, SINULAT NOONG IKA-15 NG SETYEMBRE

Pwede siguro, ngunit pangkami ang pananaw nina Said at Fanon dahil kapwa sila reaktibo dahil, sa kaso ng una, sa pagtingin ng Kanluran sa mga Arabo (bilang "babaeng sibilisasyon") at sa isinasagawa ang reaksyon sa isang wikang Kanluranin; at, sa kaso ni Fanon, ganoon din -- reaksyon sa pagtingin ng mga Pranses at isinasagawa ang reaksyon sa wikang Pranses at hindi sa loob ng sariling wika-at-kalinangan (dahil wala na ang bayan niyang pinagmulan. Gayundin si Said, wala na siyang bayan na maaaring pook na pagtutuunan at kauusapin. Kasi, kapwa sila ay wala nang identidad. Kaya ang pantayo ay posible lamang kung mayroon ka pang kakanyahang sarili dahil mayroon ka pang sariling bayan o pook. Kaya ang ginigiit ng mga "postmoderno" ay walang depinitibong pook, na ang pook ng lahat ay pabagu-bago.

SINULAT NI ROLAND NOONG IKA-15 NG SETYEMBRE

Naiisip ko lamang pong gamitin sa pagtalakay ang mga teorya nina Fanon at Said sa kolonyalismo at oryentalismo: una, dahil lumalabas na pareho ng karanasan (na litaw ang pagiging katutubo nila sa mata ng mga kolonisador ngunit akulturado ang kultura) at modo ng pakikipag-usap (papalabas at reaktibo) sina Fanon at yaong mga ilustrado (e.g. Jose Rizal, Isabelo delos Reyes at Pedro Paterno); pangalawa, nais naming salungguhitan ang 'sagutan' ng mga nilalaman ng mga aklat na aming susuriin (sampu ng mga pagkakakilanlang Pilipino na iginigiit nila) at ng mga tala ng mga naunang misyonero dito sa Pilipinas (e.g. Pedro Chirino, Gaspar de San Agustin, at Colin).
Sa pangalawa’y lilitaw (aking inaasahan) ang pagtanggap o pagtanggi nina Rizal sa mga pagkakakilanlan itinatalaga ng mga Kastila sa mga sinaunang Pilipino. Magagamit dito marahil ang oryentalismo ni Said na tumatalakay sa kaalamang Kanluranin hinggil sa ‘Silangan’ na hindi naman nakabatay sa katunayan o realidad kundi sa mga archetype na nagtuturing sa mga lipunang sa ‘Silangan’ bilang magkakahawig o magkakapareho lamang at sa gayon ay naiiba nga sa mga lipunan sa Kanluran (sa kaso nga ni Paterno, tila iminumungkahi na ‘magkahawig’ o ‘magkatulad’ ang Bathalismo at Kristyanismo kaya sasabihin niyang ito ang dahilan ng madaling pagkapasok ng pangalawa sa kapuluan).
Gayon din, masasabing ang ‘proyekto’ ito ng mga ilustrado na unawaing muli ang kasaysayang Pilipino at pag-uugat ng pagkakakilanlan/identidad/kakanyahan dito ay bahagi lamang ng isang mas malaking hangarin – ang pagtatamo nga ng independencia at pagtatatag ng Patria o Nacion. Sa puntong ito, maaari namang talakayin na ang Dambuhalang Pagkakahating Pangkalinangan.

TUGON NI ZAS, SINULAT NOONG IKA-16 NG SETYEMBRE

Roland: oks naman ang iyong naisip. Ngunit maiuugnay man ang kaisipan nina Fanon at Said sa PP, pangkami ang sa kanilang pananaw ngunit wala silang pook pangkalinangang mababanggit dahil napadpad nang tahasan ang isa (Said) sa New York at ang isa naman (Fanon) kumontra nga laban sa kolonyalismong Pranses ngunit sa pook na iba (Algeria) sa kanyang pinagmulan. Isang uri ito ng alyenasyon at ang alyenasyon nila ay nasasalalay sa unibersalismong naitakda ng Kanluran sa kanilang diwa dulot ng kanilang pagkahigop sa (isa o mga) kultura nito. Mas ispesipiko sina Rizal, de los Reyes at Paterno dahil tinutukoy nila (bagamat, liban kay de los Reyes, hindi sila lubusang nakabalik dulot ng kanilang pagiging Kastila na talaga sa kultura). Samakatuwid, ang talagang pinaghahambing ninyo ay reaktibong pananaw ng tatlong Pinoy at ng dalawang banyaga; at mas nauna sa panahon ang tatlong hispanisadong Pinoy. Pinakamalayo sa pagkataong taal sa Pinoy si Paterno; nasa gitna si Rizal; at pinakamalapit si de los Reyes dahil pati na ang pagkataong Iloko ay kanyang sinuri. Tingnan ninyo ang pagkakaiba ng pagtingin nina de los Reyes at Paterno sa relihiyong dati ng mga Pinoy: malaki ang pagkakaiba at si de los Reyes ay naging isa sa mga tagapagtatag ng simbahang Aglipayano.

Friday, August 6, 2010

UMASANG HIGIT SA SARILI

Naaalala nating lahat ang mga salita ng karunungan na ating narinig sa ating mga magulang noong tayo ay bata pa. “Matuto kang pangalagaan ang iyong sarili, na para bagang sa anumang sandali’y maaari kang maging ulila” – sinabi nila – “Huwag kang tuluyang umasa sa amin dahil mabibigyan ka lamang naming habang kami ay buhay; kinakailangan mong magpahalaga baling araw; kapag kami’y lumisan na, nais naming maging payapa ang isipan dahil nga hindi ka naming iiwang kawawa ngunit isang taong handing harapin ang daigdig mag-isa”.

Tayo, bilang bansa, ay dapat matuto sa payong ito. Nasanay nga tayong nasasabihan ng ating mga kababayan na ang Amerika ay narito upang tulungan tayo at ang pagsasalita hinggil sa pagsasarili ay makasasama sa kanya. Kahimang totoo o hindi ang tulong, kahimang ang iba ay naniniwalang ito ay naibigay o hindi, ang katotohanan ay hindi natin alam kung hanggang kalian paninindigan ng Amerika ang pagiging haling-na-haling na magulang sa atin. Sasabihin kong muli na ang mga patakaran ng Amerika sa Pilipinas ay bahagi ng mas malawak na polisiya niya saTimog-SilangangAsya at Kanlurang Pasipiko at, kaya nga, ang layon niya sa atin ay nakabatay, tulad napagkakabatay nito sa, kung mananatili ang Amerika sa mga lupalop na ito o hindi. Huwag nga tayong sumandig sa gayong walang-kapanatagang pag-iral at ‘di-tiyak na garantiya sa hinaharap, na baka tayo’y maging ulila kalaunan at, hindi maging handa sa ganoong walang-katiyakang pangyayari, naliligaw at naguguluhan sa gitna ng isang ‘di mabuting daigdig. Pakinggan ang paalala ng ating mga ninuno at, sa pangangalaga ni Bathala, matutong sustentuhan ang mga sarili na may tapang at tiwala sa sarili na dahilan ng pagkatamo ng iba ng kagitingan, na hindi na masasabi kailanman na, dahil sa ating ‘di makatwiran at walang-hanggang pananalig sa iba, hindi na natin matutubos ang nawalang tiwala sa sarili.

Claro M. Recto
“Foreign Loan in Lieu of Foreign Direct Investments
February 24, 1957
Salin ni Roland Abinal Macawili

Saturday, July 3, 2010

Zeus Salazar ukol sa umano'y Pag-iral ng "Imperyalismo" ng Tagalog

UNA

Higit sa 97% ng mga mamamayang Pilipino, mula sa lahat ng etnolingguwistikong grupo ay nakaiintindi ng P/filipino o Tagalog. Ito ang dahilan kung bakit mas laganap ang pelikulang Tagalog kaysa sa nasa Ingles. Dulot nito ang popularidad nina Erap at ng yumaong si FPJ, at ilan pa ring mga artista, kasama na si Nora Aunor at Vilma Santos, sa buong Pilipinas. Ang pagiging laganap ng P/filipino o Tagalog ay ang dahilan din kung bakit nasa wikang ito ang doktrina ng tatlong pinakaimportanteng samahang panrelihiyon na nagmula sa atin -- i.e., Iglesia ni Cristo, Dating Daan at El Shaddai. Internasyonal na ang tatlong ito at ang kani-kanilang kasapian ay bahagi ng diasporang Pilipino, diasporang sa karamihan ay mula sa "masa" o Bayan at ang wika ay Tagalog o P/filipino. Sa kaso ng Iglesia, ang mga convert na banyaga na gustong maging ministro ng simbahang ito ay dapat matuto ng wika ng doktrina -- i.e., ang P/filipino o Tagalog. Ang "ilan" sa mga miyembro ng mga grupong etnolingguwistikong grupo na hindi nagbabasa ng Tagalog o P/filipino ay yaong mga Inglesero mula sa mga grupong ito. Nasa napakaliit na minoridad sila sa loob ng kani-kanilang grupo. Ang nakararami ay mas nagbabasa sa wikang Tagalog o P/filipino, bibliya man ang pag-uusapan o komiks at peryodiko. Tungkol sa peryodiko, mas kakaunti ang mga nasa wikang Ingles ngayon. Ang nakararami ay mga tabloid at ito ang binabasa ng masa. Ang tinutukoy na "mas bihasa pa sa ibang wika" ay tiyak na mga Inglesero dahil ang galing sa mabababang uri, tulad halimbawa ni Manny Pacquiao at ang kanyang nanay, ay mas bihasa sa Tagalog. Maaaring sa kasalukuyan ay mas marami ang nagbabasa ng kasaysayan sa wikang Ingles (HINDI SA ALINMANG WIKANG ETNOLINGGUWISTIKO). Kasalanan ito ng sistema ng edukasyon. Ngunit nagbabago na ito. Dumarami na ang mga librong pangkasaysayan sa P/filipino. Isa nang ambag sa pagdaming ito ang aming bagong libro nina Atoy Navarro, ang ASYA. KASAYSAYAN AT KABIHASNAN. Matagal nang patakaran ng DepEd na lahat ng mga asignatura sa kasaysayan at araling panlipunan ay dapat ituro sa P/filipino. Dulot nito marami nang aklat sa mga asignaturang ito sa wikang pambansa. May kilusan na ngayon na hinihiling na pati na ang mga asignatura sa agham at ituro sa P/filipino. MARAMI NA RING MGA AKLAT ANG NAILATHALA NG UNIBERSIDAD NG PILIPINAS SA MGA ASIGNATURANG ITO SA P/FILIPINO.

Hinggil naman sa librong pangkasaysayan sa mga paaralan, pribado man o publiko, nabanggit ko na na patakaran ang pagtuturo at samakatuwid ang pagbabasa ng kasaysayan (at mga agham panlipunan) sa wikang pambansa. Sa labas ng paaralan, totoo na hindi pa laganap ang pagbabasa ng mga kasaysayan sa wikang P/filipino. Isang dahilan nito ay ang kahirapan ng nakararami. Ngunit dapat ding salungguhitan na hindi rin nagbabasa ang nakararami sa ibang wika, laluna sa Ingles. Ang nagbabasa lamang sa wikang Ingles ay yaong "edukado" at may pera. At ang mga ito ang nasusuong sa alyenasyong kultural at nagkakaroon ng ideya na "the only English speaking country" ang Pilipinas sa buong Asya (nakakaligtaan kasi ang India at isinasama sa istatistiks ang masang hindi marunong mag-Ingles at yaon ding mga "edukado" na hindi sapat ang pagkagagap sa Ingles). Tungkol sa pagiging praktikal ng paggamit ng wikang pambansa hindi lamang sa kasaysayan kundi sa iba pang mga disiplina at sa buong buhay at kabuhayan ng mga Pilipino, matagal nang napatunayan ito ng mga pag-aaral. Sa kumparatibong paraan, nakita na ito ng marami na mas umuunlad ang mga bansang may iisang wikang pambansa at pang-edukasyon.

Sa ikatlong parapo, ang Ingles nga ang naging pinakaimportanteng sanhi ng pagkakahati ng Kapilipinuhan na, tulad ng naiulat mo siguro sa klase, ay nagsimula sa dalawang direksyon ng pagbubuo ng bansa noong ika-19 na dantaon. Ibig sabihin isang sangkap ang Ingles (na taglay ng imperyalismong Amerikano) ng Dambuhalang Pagkakahating Pangkalinangan (cf. Wika ng Himagsikan, Lengguwahe ng Rebolusyon) na isang manipestasyon at produkto ay ang iyong guro. Ang Ingles ay ang language lamang na nilipatan ng mga elit na nahirati muna sa lengguwaheng Kastila bunga ng kanilang pagkahiwalay sa Bayan.

PANGALAWA

Tulad ng pinatutunayan ng Ilonggong si Vic Villan ngayon sa kanyang disertasyon sa wikang Filipino, ang katotohanang mga puwersang Bisaya ang siyang nagkolonisa sa Maynila kasama ang mga Kastila sa pamumuno nina Goiti (at Legazpi). Karamihan sa mga conquistadores na Bisaya ay nanatili sa Maynila at naging panginoon ng mga Tagalog at Kapampangan na nagapi sa labanan ng Bangkusay. Ngunit dahil kakaunti lamang sila at dahil din sa napakalapit ng mga wikang Bisaya sa Tagalog [lahat, kasama ang Bikol, Kapampangan, Tausug, Sulod at iba't ibang wikang "Agta" o "Aeta", ay bumubuo ng "central Philippine languages" na sinasalita ng halos 70% ng mga Pilipino] napilitan silang magTagalog — ibig sabihin, naging “Tagalog.” Simula ito ng paglaganap ng Tagalog noong "panahong kolonyal".


Sa katunayan, ang Maynila ay naging lunsaran sa pangingibayong-dagat ng mga Pilipino mula sa iba't ibang bahagi ng kapuluan at, mangyari pa, natuto sila ng Tagalog bago makipagsapalaran sa labas. Samakatuwid, ang mga migrante noong "panahong Kastila" ay "naging Tagalog" (i.e., natutong magsalita ng Tagalog) bago nila lisanin ang Maynila. Tagalog ang naging wika ng mga Pilipinong nasangkot sa, o gumamit ng, Kalakalang Galyon. Isa o dalawang beses lang bawat taon nagbibiyahe ang galyon sa buong panahon ng Kalakalang Galyon. Kahit na si Pedro Calungsod ay "nagdaan" sa Katagalugan bago niya samahan si Padre Sanvictores patungong Marianas. Ang mga katagang "Pilipino" na hiram sa Chamorro karamihan ay Tagalog habang ang mga Pinoy roon ay halos lahat ay galing sa Kabisayaan, sa simpleng dahilan na nakapaloob ang Marianas sa diosesis ng Cebu. Noong panahon ng paghahanda sa Himagsikan 1896 mga Ilonggong galing sa pagtratrabo sa Australya ang nagbigay ng pera kina Bonifacio upang makabili ng imprenta ang Katipunan. Mangyari pa, ang wika nila ay Tagalog.


Sa kasalukuyan, ang karamihan sa mga nakatira sa Kamaynilaan ay hindi "Tagalog" kundi mga Pilipino mula sa iba't ibang dako ng Pilipinas, higit sa lahat sa Kabisayaan at Mindanaw. Ang karamihan din sa mga nakahawak ng kapangyarihan sa kasalukuyang estadong Inglesero ay hindi mula o ipinanganak sa Maynila (cf. Arsenio Lacson, Arzobispo Cardinal Sin, ang kinatawan ng Paranaque na si Roilo [i.e., Romblon, Iloilo] Golez, etc., etc.). Kung may "imperyalismo" man na nagmumulang Maynila, "imperyalismo" ito ng mga Pilipino mula sa mataas na uri (burgis o Inglesero). Sa katunayan, ang ideya ng "imperyalismo ng Maynila" ay nakapaloob sa isang ideolohiyang mapangwasak-sa-bansa, mula man ito sa mga "imperyalista"/ "globalistang" kapangyarihan o Pilipinong kaalyado/kapanalig ng (isa sa) mga ito, sa pulitika o ideolohiya man o sa mga hangaring pang-akademya o sa kombinasyon ng dalawa. Sa katunayan, ang mga pulitiko na "sumasakop" sa buong Pilipinas sa karamihan ay di naman Tagalog; napakamarami ay Bisaya, nakatira lang sila sa Maynila, bukod sa may bahay o mansyon sa kani-kanilang pinagmulang lugar at "seat of power" AT SAAN MAN SA ESTADOS UNIDOS (O SA IBANG DAKO NG DAIGDIG NA ANGLO-AMERIKANO O KAALYADO) KUNG SAAN PINAGHAHANDAAN NILANG MAGRETIRO PAGKATAPOS.

Identidad at Diskurso: Ang Nagpapaliwanag at Pinaliliwanagang Iba

Sa pagbubuo ng identidad, mahalagang bigyang pansin ang mga sinasabi o katangiang itinatakda sa atin ng iba, at tawagin natin ito bilang identidad-mula-sa-Iba. Malinaw na ang kabuuang binibigyang katangian at/o pagkakakilanlan/kakanyahan ay isang kolektibong obhetong humaharap o nasa ilalim ng tingin at pagmamasid ng iba, at ang salalayan ng mga itinatakdang identidad ay ang kategoryang nakaugat sa lengguwahe-kultura ng nagtatakda.
Mula rito, mababanaag ang konsekwensya na ang itinatakdang identidad ay maaaring hindi ‘tumpak’ at samakatuwid ay taliwas sa pinaniniwalaan ng kabuuang pinagtatakdaan. Ang ‘katumpakan’ na binabanggit dito ay nakabatay sa kung ano nga ang iniisip at pinaninindigan ng isang kabuuang pangkalinangan na pagkakakilanlan/kakanyahan nito. Ang katumpakan ng itinatakdang identidad ay nakadepende sa pagkasapul nito sa kung ano naman ang iginigiit ng isang pangkat, lipunan, o kalinangan.
Alam na natin mula sa kasaysayan na ang pagtatakda ng identidad ay naging instrumento upang palawigin ang proyektong mapanakop ng mga kolonyalista’t imperyalista, kung hindi man upang isalehitimo ang pananakop at kalaunan ay ‘pagsasasibilisado’ ng mga pagano at umano’y barbaro, na dapat pang ipagpasalamat ng huli. Ginamit ito upang ikondisyon ang ulirat at kamalayan nang sa gayon ay mapigilan ang pag-aaklas o tuluyang paghihimagsik ng katawan ng mga sakop.
Sa puntong hindi sumasang-ayon ang isang pangkat, lipunan, o kalinangan sa mga itinatakdang katangian at/o identidad, mas nagiging aktibo ang Pangkaming identidad. Sa kondisyong ito, layon ng Pangkaming identidad na ipaliwanag sa iba ang pagkakakilanlan/kakanyahang iniisip, maaari ring inaakala lamang, at pinaninindigan na taal at katanggap-tanggap sa isang kabuuang pangkalinangan.
Ang buod ng Pangkaming identidad ay ganito: ang paglalahad sa iba o labas ng mga katangian at kakanyahang taal o naroon na (maaari ring hindi) sa pangkat, lipunan, o kalinangang kinabibilangan ng naglalahad.
Maipapahayag ang Pangkaming identidad sa mga modang pagiit at patanggi, ngunit kapwa ay nakapaloob sa isang mas malawak na modang reaktibo. Dahil sa katotohanang ang layunin ng PkI ay iharap at ipaliwanag ang kolektibong sarili sa iba, malaon nang gumagamit ang naglalahad ng mga kategorya’t pagpapakahulugang napulot sa lengguwahe-kultura ng pinaliliwanagang Iba.